Προδοσίες και διχόνοιες γύρω από την Άλωση του 1453

                                                           Του Στέφανου Καρανίκα

Θεολόγου - Κατηχητή του Ιερού Ναού

  Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Τούρκους στις 29 Μαΐου του 1453, αποτελεί για την Ιστορία της φυλής μας την μεγαλύτερη, ίσως, τραγική στιγμή της. Είναι η αποφράδα ημέρα του Γένους μας. Αν και για πολλούς ιστορικούς είναι ένα γεγονός που αργά ή γρήγορα θα συνέβαινε, αφού η αντίστροφη μέτρηση για την πτώση της Πόλης είχε ήδη ξεκινήσει πολύ καιρό πριν, εντούτοις αποτελεί για την Ρωμιοσύνη  ημερομηνία-ορόσημο: το τέλος της πολιτικής υπόστασης του μεσαιωνικού Ελληνισμού και την επίσημη αρχή της χειρότερης περιόδου που εισήλθε ποτέ ο Ελληνισμός, της Τουρκοκρατίας.

   Οι σελίδες της Ιστορίας μας είναι γεμάτες με στιγμές δόξας και μεγαλείου. Στιγμές που έμειναν βαθιά χαραγμένες στις μνήμες μας και υπήρξαν σταθμός τόσο στην δική μας ιστορική συνέχεια όσο και στην Παγκόσμια Ιστορία. Δεν ήταν όμως λίγες οι στιγμές όπου αξίες όπως όραμα, ηρωισμός, τιμή, θυσία, αυτοθυσία, συμπορεύονταν ή επλήγοντο από πάθη και αδυναμίες που οδήγησαν σε ήττες και καταστροφές. Κανένα όμως πάθος ή αδυναμία δεν είχε τόσες ανυπολόγιστες αρνητικές συνέπειες στην Ιστορία μας, όσο η διχόνοια και η προδοσία. Η διχόνοια είναι το ‘’σαράκι’’ της Φυλής μας και η προδοσία το χειρότερο καρκίνωμα. Η διχόνοια οδήγησε στον Πελοποννησιακό Πόλεμο στα αρχαία χρόνια, στην υποδούλωση των Ελλήνων αργότερα στους Ρωμαίους, στην διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, σε Εμφύλιο μόλις ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, σε Εθνικό Διχασμό στα χρόνια του Βενιζέλου. Η προδοσία από την άλλη,  έκρινε τη μάχη των Θερμοπυλών, τη μάχη στο Ματζικέρτ το 1071 που έκρινε την τύχη της Μικράς Ασίας, τη πτώση της Κωνσταντινουπόλεως σε Φράγκους και Τούρκους, τη πτώση του Σουλίου λίγο πριν το ’21 και άλλα πολλά, ων ουκ έστιν αριθμός. Στην περίπτωσή μας, η πτώση της Κωνσταντινουπόλεως στους Οθωμανούς το 1453, οφείλεται ως ένα σημαντικό βαθμό και στα δύο παραπάνω.

   Κατ’ αρχάς η πτώση της ίδιας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας είναι αποτέλεσμα εσωτερικής διχόνοιας ή ακόμη χειρότερα, της κοντόφθαλμης και προδοτικής πολιτικής των κρατούντων λίγο πριν το 1204. Η εγκατάλειψη της κοινωνίας στην τύχη της, τα αποσχιστικά κινήματα ορισμένων δυνατών, η πρόσκληση των Φράγκων αρπαχτικών να μας στεριώσουν στην εξουσία, οδήγησαν φυσιολογικά στην πτώση της Πόλεως στους Φράγκους της Δ’ Σταυροφορίας και στην ουσιαστική διάλυση της Αυτοκρατορίας. Η Φραγκοκρατία, αντί να μας ξυπνήσει, να μας βάλει μυαλό και να μας συσπειρώσει, ρίζωσε την διχόνοια, με τους Έλληνες να δημιουργούν κρατίδια και να σφάζονται μεταξύ τους, πότε με την βοήθεια των Τούρκων, πότε με την βοήθεια των Φράγκων. Και όταν ήρθε η περιβόητη και καλοδεχούμενη απελευθέρωση της Κωνσταντινουπόλεως το 1261, η αναστυλωμένη Βυζαντινή Αυτοκρατορία δεν ήταν ο πυρσός  που έκαιγε κάποτε και φώτιζε την οικουμένη αλλά ένα σπίρτο που τρεμόσβηνε. Η ίδια η Κωνσταντινούπολη ήταν μονάχα μια σκιά του πάλα ποτέ ένδοξου εαυτού της. Παρά ταύτα, η ελπίδα δεν έσβηνε ποτέ. Ώσπου ήρθανε στα μέσα του 14ου αιώνα, στα χρόνια των Παλαιολόγων,  δύο απανωτοί εμφύλιοι πόλεμοι για να μετατρέψουν το όνειρο σε εφιάλτη και το ‘’νυν απολύεις’’ για την ίδια την κουτσουρεμένη Αυτοκρατορία. Και έτσι φτάσαμε στα 1450, με την Βυζαντινή Αυτοκρατορία να αποτελείται λίγο πριν το ‘’Δι ‘ευχών’’ της , από την πρωτεύουσα και τα περίχωρα, με τον τελευταίο της αυτοκράτορα τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, να προσπαθεί να οργανώσει την άμυνα της Πόλης απέναντι στις ορδές των Τούρκων που έσφιγγαν τον κλοιό μέρα με την μέρα, παλεύοντας συγχρόνως να συμφιλιώσει τον λαό της Πόλης που είχε ήδη χωρισθεί σε Ενωτικούς και Ανθενωτικούς.

  Οι μόνοι ίσως που θα μπορούσαν να στείλουν κάποια στοιχειώδη βοήθεια, έστω και έναν αρματωμένο, ήταν οι αδερφοί του Κωνσταντίνου, Θωμάς και Δημήτριος, οι οποίοι έχοντες τον τίτλο του Δεσπότη, μοιράζονταν την διοίκηση του Δεσποτάτου του Μυστρά. Δυστυχώς όμως δεν έπραξαν το παραμικρό. Και αυτό διότι βρίσκονταν σε διαμάχη μεταξύ τους, για το ποιος θα καταλάβει την εξ’ ολοκλήρου διοίκηση του Δεσποτάτου. Μάλιστα, ο εις εκ των δύο, 8 χρόνια μετά της Άλωση της Βασιλεύουσας, θα ζητήσει την στρατιωτική συνδρομή των Τούρκων για την επίτευξη του σκοπού του. Φυσικά, ο Μωάμεθ ο Πορθητής  θα πράξει το αυτονόητο. Θα ανταποκριθεί στο κάλεσμα και αφού ισοπεδώσει τον Μοριά, θα ενσωματώσει ακόμη μία ελληνική εστία στην οθωμανική του επικράτεια.

   Από την άλλη μεριά, όσα αναφέρθησαν περί διχόνοιας, επαφίενται στην κρίση του αναγνώστη, για να διαπιστώσει ο ίδιος εάν και κατά πόσο στα προαναφερθέντα συνυπάρχει και το στοιχείο της προδοσίας, είτε με άμεσο τρόπο, είτε με έμμεσο. Όμως, αξίζει να αναφέρουμε, δύο ακόμη τραγικά γεγονότα που σχετίζονται άμεσα με το στοιχείο αυτό. Το πρώτο σχετίζεται με το περιστατικό της Κερκόπορτας που σύμφωνα με ορισμένες ιστορικές εκδοχές, ήταν μία από τις αιτίες που έπεσε η Κωνσταντινούπολη. Εικάζεται πως την 29η Μαΐου, την ώρα που εξελίσσονταν οι φονικές τειχομαχίες στο μεγαλύτερο μέρος της έκτασης των θεοδοσιανών τειχών, με τους λιγοστούς καταπονημένους υπερασπιστές να προσπαθούν να αποκρούσουν τις αλλεπάλληλες τουρκικές επιθέσεις, κάποιοι είχαν ξεχάσει ανοιχτή την συγκεκριμένη πύλη, με αποτέλεσμα να εισέλθουν από αυτήν κάποιοι Τούρκοι στρατιώτες, οι οποίοι και βρέθηκαν στα νώτα των υπερασπιστών. Η συγκεκριμένη κίνηση οδήγησε στον τάχιστο κλονισμό της άμυνας και στην ρήξη του ηθικού. Αν ισχύει κάτι τέτοιο και η Κερκόπορτα ευθύνεται για την πτώση της Πόλης, τότε εγείρονται κάποια βασικά ερωτήματα. 

 Πώς είναι δυνατόν, να έχει ξεχαστεί η συγκεκριμένη πύλη ανοιχτή, την στιγμή που όλες οι πύλες των τειχών είχαν κλείσει ήδη από την αρχή της πολιορκίας; Πώς είναι δυνατόν να μην έχει παρατηρήσει κάποιος, είτε από τους εντός είτε από τους εκτός, μία πύλη ανοιχτή, την στιγμή που η πολιορκία κράτησε σχεδόν δυο μήνες; Πέρασε απαρατήρητη όταν για δυο μήνες τα κανόνια του Ουρβανού σώριαζαν καθημερινά τούβλο-τούβλο τα τείχη και οι τουρκικές επιθέσεις γίνονταν σε όλους τους κύριους τομείς των τειχών; Θεωρούμε πως κάτι τέτοιο είναι λιγάκι δύσκολο να ισχύει.
   Το άλλο περιστατικό σχετίζεται με ένα περιστατικό που συνέβη λίγες ημέρες μετά την Άλωση και είναι άξιο μνείας. Αναφέρεται πως μόλις κόπασαν οι τριήμερες σφαγές και λεηλασίες που υποσχέθηκε ο Μωάμεθ στον στρατό του, κάποιος από τους αριστοκράτες που ήταν κρυμμένος και διέφυγε τον θάνατο, παρουσιάστηκε μπροστά στον Μωάμεθ κομίζοντάς του πλούσια και ακριβά δώρα. Ο Μωάμεθ  καλοδέχθηκε και εκείνον και τα δώρα που έφερε. Σύντομα το γεγονός μαθεύτηκε και σαν τα ποντίκια που ξετρυπώνουν δειλά-δειλά από τις τρύπες τους, ένας-ένας κάμποσοι ξεπεσμένοι μεγιστάνες της εποχής τους, έσπευσαν να τον μιμηθούν. Παρουσιάστηκαν με την σειρά τους στον σουλτάνο και άλλος προσέφερε χρυσάφι, άλλος δώρα ακριβά, άλλος το χέρι κάποιας θυγατέρας του. Ο Μωάμεθ εντυπωσιασμένος από τα δώρα που του προσφέρονταν και απορημένος πως διέφυγε τόσος πλούτος της λεηλασίας, ρώτησε τους άρχοντες: ‘’Αφού είχατε τόσο χρυσάφι μαζεμένο γιατί δεν το διαθέσατε στον βασιλιά σας, όταν σας το ζήτησε για εξοπλίσει τον στρατό και να ενισχύσει την άμυνα της Πόλης;’’ Η απάντηση που έλαβε ήταν χαρακτηριστικό παράδειγμα της  ηθικής κατάπτωσης και φυσικά έλλειψης στοιχειώδους σεβασμού απέναντι σε εκείνους που λίγες μέρες πριν έπεσαν μαχόμενοι ηρωικά για την σωτηρία της Πατρίδος: ‘’Μεγαλιώτατε, εμείς φυλάγαμε όλους αυτούς τους θησαυρούς για σένα!’’, απάντησαν χωρίς ντροπή. Ο Μωάμεθ αηδιασμένος από την στάση τους αυτή, διέταξε να τους σφάξουν όλους.

  Η Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως το 1453 είναι σημαδιακό για την εξέλιξη και την συνέχεια του Γένους μας. Αποτελεί συγχρόνως γεγονός με τραγικές διαστάσεις, που σίγουρα πρέπει να μας προβληματίζουν. Η διχόνοια  και η προδοσία είναι οι κυριότερες πληγές της φυλής μας. Όμως, ο ελληνορθόδοξος λαός μας, έχει αναδείξει τα αντίδοτα εκείνα που πρέπει πάντοτε να χρησιμοποιούμε ώστε να αποφεύγουμε την οδύνη που προκαλεί η παρουσία τέτοιων φαινομένων. Τέτοια αντίδοτα είναι η βαθιά και ειλικρινά ανιδιοτελής πίστη στις αρχές που διέπουν την ελληνορθόδοξη Παράδοσή μας. Χρειάζεται να είμαστε όχι μόνον σύμφωνοι με τα ανδραγαθήματα των προγόνων μας, αλλά μιμητές τους όταν οι περιστάσεις το απαιτήσουν. Η Άλωση δεν ήταν ένα γεγονός που συνέβη άπαξ. Στο κατώφλι της βρεθήκαμε πολλές φορές άλλωστε και μέχρι το τέλος της Ιστορίας θα βρεθούμε ξανά. Για αυτό και η Ιστορία μας έχει αποδείξει πως πολλές φορές στην ζωή μας καλούμαστε να αποδείξουμε ποιον δρόμο θέλουμε να ακολουθούμε στην ζωή μας: του καθήκοντος και της τιμής ή του ενδοτισμού και της ντροπής.